Hắc Lào

Hắc lào là một trong những dạng nấm da thường gặp. Bệnh xảy ra do nhiễm nấm sợi dermatophytes từ người bệnh, môi trường hoặc từ vật nuôi (chó, mèo, ngựa,…). Hắc lào là bệnh da liễu lành tính nhưng có khả năng lây nhiễm, tái nhiễm cao nên cần điều trị tích cực và chăm sóc đúng cách.

Bệnh hắc lào là gì?

Hắc lào (tiếng Anh: Ringworm) hay lác đồng tiền là một dạng nhiễm trùng da do nấm phổ biến bên cạnh lang ben và nấm kẽ. Hắc lào xảy ra do nhiễm nấm sợi dermatophytes, trong đó 3 chủng thường gặp nhất là Epidermophyton, Microsporum và Trichophyton. Các loại nấm này phát triển mạnh vào thời điểm thời tiết nóng ẩm. Do đó, bệnh chủ yếu bùng phát vào mùa hè và ít gặp vào mùa thu, đông.

Hắc lào là bệnh da liễu lành tính nhưng dễ tiến triển mãn tính nếu không được điều trị kịp thời. Mặc dù bệnh không ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe nhưng gây ngứa ngáy, khó chịu và có thể lây nhiễm cho người khác. Biểu hiện bệnh đa dạng, thường gặp là các đám da màu đỏ, hình tròn như đồng xu.

Bệnh hắc lào có thể gặp ở mọi độ tuổi, trong đó phổ biến hơn ở thanh thiếu niên và người trẻ tuổi. Tác nhân chính gây bệnh là do nấm sợi nhưng vi nấm chỉ phát triển khi có yếu tố thuận lợi. Vì vậy, điều trị bệnh chỉ mang lại hiệu quả nếu sử dụng đúng loại thuốc, liều lượng kết hợp với chăm sóc hợp lý.

Dấu hiệu nhận biết bệnh hắc lào

Hắc lào thường xuất hiện ở vùng bẹn, thân mình, mông, các vùng da có nếp gấp hoặc bất cứ vị trí nào trong cơ thể. Các triệu chứng của bệnh khá dễ nhận biết nhưng đôi khi bị nhầm lẫn với vẩy nến và viêm da cơ địa.

Các dấu hiệu nhận biết bệnh hắc lào:

• Da xuất hiện các đám màu hồng, đỏ có hình tròn như đồng xu.
• Đám tổn thương có ranh giới rõ, ở trung tâm có hiện tượng bong vảy nhẹ, bờ cộm và thường đỏ hơn vùng tổn thương ở chính giữa.
• Các đám tổn thương do hắc lào có xu hướng lan rộng hơn theo thời gian. Nhiều đám liên kết lại tạo thành hình đa cung.
• Vùng da bị hắc lào thường gây ngứa âm ỉ và mức độ ngứa tăng lên khi đổ mồ hôi
• Hắc lào bùng phát chủ yếu vào mùa hè và xuất hiện nhiều ở vùng kín, các vùng da mỏng và có nếp gấp.

Hình ảnh hắc lào ở các vị trí

Biểu hiện của hắc lào khá đa dạng nhưng nhìn chung đều là các đám tổn thương màu hồng, đỏ, ranh giới rõ và bề mặt bong vảy nhẹ. Tổn thương da đi kèm hiện tượng ngứa ngáy nhẹ. Ở những vùng da có nếp gấp, tổn thương da có thể bị trở nên dày, cứng và xuất hiện nhiều nếp gấp do hiện tượng ma sát.

Nguyên nhân gây bệnh hắc lào

Tác nhân trực tiếp gây ra bệnh hắc lào là do nhiễm nấm Microsporum, Trichophyton, Epidermophyton. Nấm là loài sinh vật hạ đẳng không thể tổng hợp chất hữu cơ mà phải sống ký sinh vào vật chủ. Các loại nấm gây hắc lào có thể sống ký sinh ở người, trâu bò, chó mèo và một số loại động vật khác.

Các đường lây của nấm dermatophytes thường gặp:

• Lây từ người bệnh: Lây qua tiếp xúc da hoặc lây gián tiếp qua những vật dụng như quần áo, mền, gối, nệm,…
• Lây từ động vật: Thường gặp nhất là chó, mèo, một số trường hợp nhiễm nấm sợi từ ngựa, trâu và bò.
• Lây từ môi trường: Trường hợp này ít gặp hơn, tuy nhiên cũng có người lây vi khuẩn nhóm dermatophytes thông qua không khí, đất và cây cối.

Thông thường, làn da sẽ có màng bảo vệ để ngăn chặn sự xâm nhập của virus, nấm và vi khuẩn. Vì vậy, chủng nấm dermatophytes chỉ phát triển dẫn đến bệnh hắc lào khi có những điều kiện thuận lợi như sau:

• Da ẩm ướt: Sở dĩ hắc lào thường xuất hiện ở vùng kín và các vùng da có nếp gấp là bởi các vị trí này dễ đổ mồ hôi, tạo môi trường nóng ẩm để vi nấm phát triển. Trong khi ở những vùng da khác, vi nấm khó có thể phát triển và hầu như không gây tổn thương da.
• Lạm dụng xà phòng: Nấm dermatophytes phát triển ở độ pH hơi kiềm (6.9 – 7.2). Vì vậy, những trường hợp lạm dụng xà phòng sẽ có nguy cơ cao bị hắc lào. Hơn nữa, sử dụng xà phòng và các sản phẩm chăm sóc da có độ pH cao khiến cho màng lipid của da bị phá vỡ. Kết quả là vi nấm dễ dàng xâm nhập, phát triển và gây bệnh hắc lào.
• Vệ sinh cá nhân kém: Vệ sinh cá nhân kém (ít tắm rửa, mặc quần áo chật, chất liệu khó thấm hút,…) khiến cho da đổ nhiều mồ hôi và tạo môi trường ẩm ướt. Đây chính là điều kiện để vi nấm phát triển và gây ra các bệnh nấm da.
• Thời tiết nóng ẩm: Hắc lào và các bệnh nấm da gặp chủ yếu ở những nước có khí hậu nóng ẩm như Việt Nam. Thời tiết nhiệt đới ẩm gió mùa khiến cho cơ thể tăng thân nhiệt và đổ nhiều mồ hôi. Điều này tạo ra môi trường thuận lợi để vi nấm dermatophytes phát triển gây tổn thương và ngứa ngáy da.
• Hệ miễn dịch suy giảm: Hệ miễn dịch giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh, bao gồm cả sự xâm nhập của các loại nấm. Hắc lào có thể bùng phát mạnh ở những người có sức đề kháng kém do thiếu dinh dưỡng, sử dụng kháng sinh dài ngày, dùng thuốc ức chế miễn dịch hoặc do bị rối loạn nội tiết tố.

Hắc lào và các bệnh nấm da ảnh hưởng nhiều hơn đến thanh thiếu niên, người trẻ tuổi và hiếm khi xuất hiện ở người già. Nguyên nhân là do người trẻ có tuyến mồ hôi phát triển mạnh nên sẽ tạo môi trường ẩm ướt để vi nấm phát triển.

Bệnh hắc lào có ảnh hưởng gì đến sức khỏe?

Hắc lào là bệnh da liễu khá phổ biến xảy ra do nhiễm chủng nấm dermatophytes. Ban đầu, tổn thương da chỉ là các đám tròn có kích thước nhỏ, sau đó lan rộng dần nếu không được điều trị. So với các bệnh viêm da, hắc lào ít gây ngứa hơn. Mức độ ngứa thường âm ỉ nhưng có thể tăng lên khi ra mồ hôi.

Do vị trí thường gặp là vùng bẹn và các nếp gấp nên tổn thương da dễ bị chàm hóa, thậm chí có thể gây biến chứng viêm da nhiễm khuẩn (thường do nhiễm vi khuẩn thường trú trên da – tụ cầu vàng/ Staphylococcus aureus). Tổn thương da do hắc lào không chỉ gây ngứa mà còn ảnh hưởng đến tính thẩm mỹ.

Hơn nữa, hắc lào là bệnh có thể lây nhiễm thông qua tiếp xúc trực tiếp da – da hoặc qua các vật trung gian như quần áo, giày dép, mền, gối, nệm,… Vì vậy, cần điều trị hắc lào càng sớm càng tốt để bảo vệ sức khỏe của bản thân và những người xung quanh. Ngoài ra, điều trị đúng cách còn giúp hạn chế thâm, sẹo.

Ở những trường hợp chủ quan, hắc lào có thể lan rộng và tiến triển mãn tính. Hắc lào mãn tính dễ tái phát khi hệ miễn dịch suy giảm và rối loạn nội tiết. Thậm chí một số trường hợp hắc lào lâu năm gần như không thể điều trị dứt điểm.

Chẩn đoán hắc lào bằng cách nào?

Hắc lào có triệu chứng khá điển hình. Tuy nhiên, để chắc chắn, bạn nên đến bệnh viện kiểm tra. Các kỹ thuật được sử dụng để chẩn đoán hắc lào bao gồm:

• Soi đèn Wood để phát hiện sự hiện diện của nấm dermatophytes
• Xét nghiệm vi nấm nuôi cấy
• Sinh thiết da
• Xét nghiệm tiêu bản KOH

Các xét nghiệm này giúp xác định bệnh hắc lào và loại trừ các vấn đề da liễu gây ra triệu chứng tương tự.

Các phương pháp điều trị bệnh hắc lào

Nếu được phát hiện sớm, bệnh hắc lào có thể được điều trị chỉ trong một thời gian ngắn. Trường hợp bệnh đã tiến triển mãn tính sẽ mất khá nhiều thời gian để có điều trị triệt để. Bên cạnh đó, cần chăm sóc đúng cách để ngăn chặn tái nhiễm và lây nhiễm cho người khác.

1. Điều trị tại chỗ

Sử dụng thuốc bôi tại chỗ là lựa chọn ưu tiên khi điều trị hắc lào. Bởi nấm dermatophytes chỉ phát triển trên thượng bì của da. Thoa thuốc giúp ức chế sự phát triển của vi nấm, đồng thời giảm ngứa ngáy và viêm đỏ. Tùy vào tình trạng da, bác sĩ sẽ chỉ định các loại thuốc bôi sau:

• Dung dịch dùng ngoài ASA: Dung dịch dùng ngoài ASA được sử dụng phổ biến để điều trị các bệnh nhiễm trùng da do nấm. Thành phần chính của thuốc là Natri Salicylat, cồn (Ethanol) và Acetylsalicylic acid. Trong đó, cồn làm mất nước ở vùng thượng bì khiến cho vi nấm mất đi nguồn dinh dưỡng. Natri salicylate có tác dụng giảm viêm, làm dịu da còn Acetylsalicylic acid có hiệu quả loại bỏ vảy bong và  lớp sừng trên da. Thông qua cơ chế này, dung dịch ASA giúp loại bỏ nấm sợi dermatophytes gây hắc lào.
• Dung dịch BSI: Cồn BSI có cơ chế khá giống với dung dịch ASA. Dung dịch này chứa Iodide (tác dụng khử trùng), Acid benzoic (giảm đau, sát trùng tại chỗ) và hoạt chất Acid salicylic có tác dụng loại bỏ vảy bong trên da, làm mất nước thượng bì và tẩy các tế bào chết. Do nấm dermatophytes chỉ phát triển ở thượng bì nên sau một thời gian sử dụng, dung dịch BSI sẽ giúp làm sạch hoàn toàn nấm trên da.
• Thuốc mỡ Benzosali: Benzosali thường được dùng để trị hắc lào, lang ben, nấm kẽ. Thành phần của thuốc là Acid salicylic và Acid benzoic có tác dụng tiêu viêm, sát trùng, làm mất nước ở vùng thượng bì, qua đó ngăn chặn sự phát triển của nấm dermatophytes. Ngoài ra, acid salicylic còn giúp tẩy tế bào chết nên lớp thượng bì có vi nấm dermatophytes sẽ bị loại bỏ dần theo thời gian.
• Kem bôi Nizoral: Kem bôi Nizoral chứa hoạt chất Ketoconazole có tác dụng tiêu diệt các loại nấm thuộc chủng dermatophytes, nấm Candida và một số loại nấm thường gây bệnh ở người. Loại thuốc này tiêu diệt nấm qua cơ chế trực tiếp thay vì các loại trên. Tuy nhiên, Ketoconazole là kháng sinh chống nấm nên cần phải dùng liên tục từ 2 – 4 tuần để ngăn vi nấm kháng thuốc.
• Kem bôi Lamisil: Kem bôi Lamisil chứa hoạt chất kháng nấm Terbinafine. Thuốc có hiệu quả điều trị các bệnh nhiễm trùng do nấm như hắc lào, nấm kẽ, lang ben, nấm Candida,… Tùy vào vị trí của tổn thương da, thuốc sẽ được dùng từ 1 – 2 lần/ ngày trong 1 – 2 tuần.

Các loại thuốc tại chỗ mang lại hiệu quả cao đối với bệnh hắc lào. Tuy nhiên, cần lưu ý dùng thuốc đều đặn và đúng cách để đạt kết quả tốt nhất.

2. Điều trị toàn thân

Ít trường hợp bị hắc lào phải điều trị toàn thân. Thuốc uống sẽ được chỉ định khi tổn thương da xảy ra trên diện rộng và gây ngứa ngáy nhiều. Các loại thuốc uống thường được dùng để điều trị bệnh hắc lào bao gồm:

• Thuốc kháng histamine H1: Các loại thuốc kháng histamine H1 được sử dụng để giảm triệu chứng ngứa ngáy do hắc lào gây ra. Hiện nay, nhóm thuốc thế hệ mới được sử dụng phổ biến hơn do ít gây ra tác dụng an thần, khô miệng, táo bón như thuốc thế hệ cũ. Các loại thuốc kháng histamine H1 thông dụng bao gồm Loratidin, Fexofenadin, Terfenadin, Cetirizin,…
• Vitamin nhóm B: Những trường hợp hắc lào mãn tính liên quan đến hệ miễn dịch kém sẽ được dùng thêm các loại vitamin nhóm B bên cạnh các loại thuốc điều trị. Ngoài ra, vitamin nhóm B còn giúp cải thiện và phục hồi các tế bào da. Vì vậy, những trường hợp hắc lào lan rộng sẽ được xem xét dùng thêm vitamin B để đẩy nhanh quá trình phục hồi da.
• Kháng sinh đường uống: Kháng sinh đường uống rất ít khi được chỉ định trong điều trị hắc lào do tiềm ẩn nhiều tác dụng phụ. Trường hợp hắc lào mãn tính gây tổn thương da trên diện rộng và không có đáp ứng với thuốc bôi sẽ được cân nhắc dùng thuốc. Tuy nhiên, không dùng thuốc cho người bị suy gan, suy thân, trẻ em, người già, phụ nữ mang thai và cho con bú. Thuốc kháng nấm đường uống được dùng phổ biến nhất là Ketoconazole, Griseofulvin và Itraconazole.

3. Các biện pháp chăm sóc

Ngoài sử dụng thuốc, bạn cần kết hợp thêm với các biện pháp chăm sóc để đảm bảo điều trị hắc lào dứt điểm và ngăn ngừa bệnh tái phát. Nếu không kết hợp với các biện pháp này, hắc lào có thể tái đi tái lại và lây nhiễm cho người khác.

Các biện pháp chăm sóc khi điều trị bệnh hắc lào:

• Cần xác định nguồn lây (lây từ người bệnh hay từ chó, mèo). Nếu lây từ người thân, nên đề nghị họ cùng điều trị để dứt điểm bệnh. Trong trường hợp do chó mèo, cần điều trị cho vật nuôi để tránh vi nấm tiếp tục phát triển và gây bệnh cho những người khác. Ngoài ra, nên tắm rửa cho vật nuôi thường xuyên để ngăn vi nấm phát triển.
• Vệ sinh da hằng ngày bằng các sản phẩm chăm sóc da có độ pH cân bằng (dao động từ 5 – 6). Hạn chế sử dụng xà phòng và các sản phẩm có độ kiềm cao.
• Mặc quần áo rộng rãi, ưu tiên trang phục có chất liệu mềm, thoáng và dễ thấm hút để giữ cơ thể mát mẻ, tránh đổ mồ hôi nhiều.
• Vào thời tiết nóng ẩm, nên hạn chế các hoạt động làm tăng thân nhiệt và đổ nhiều mồ hôi. Ngoài ra, nên tránh các bộ môn thể thao phải hoạt động với cường độ mạnh, ưu tiên các bộ môn nhẹ nhàng như bơi lội, đạp xe và yoga.
• Xây dựng lối sống lành mạnh (ăn uống điều độ, ngủ đủ giấc,…) để nâng cao sức đề kháng. Tăng cường bổ sung các loại thực phẩm có tác dụng nâng cao hệ miễn dịch như rau xanh, trái cây, các loại cá béo, các loại hạt, đậu,…
• Tránh gãi, cào và chà xát mạnh lên vùng da bị hắc lào. Thói quen này sẽ gia tăng nguy cơ bị thâm, sẹo và tăng nguy cơ nhiễm trùng do vi khuẩn.
• Đem toàn bộ quần áo, mền, gối, ga giường,… giặt và phơi dưới ánh nắng để tiêu diệt vi nấm. Ngoài ra, không sử dụng chung vật dụng với người khác để tránh lây nhiễm vi nấm cho những người xung quanh.

Nhìn chung, hắc lào là bệnh da liễu lành tính và thuyên giảm nhanh nếu được điều trị, chăm sóc đúng cách. Nếu tổn thương da bị nhiễm khuẩn (da sưng đỏ, nổi mụn mủ, mụn nước,…), nên đến bệnh viện để được thăm khám và điều trị kịp thời.

Phòng ngừa bệnh hắc lào tái phát

Hắc lào là bệnh da liễu khá phổ biến – đặc biệt ở những quốc gia có khí hậu nóng ẩm như nước ta. Mặc dù không ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe nhưng hắc lào gây ngứa ngáy, ảnh hưởng đến ngoại hình và thẩm mỹ. Hơn nữa, do bệnh có khả năng lây nhiễm nên “vô tình” hình thành tâm lý e ngại cho người bệnh.

Sau khi điều trị, nên thực hiện các biện pháp phòng ngừa hắc lào tái phát:

• Nếu nuôi chó, mèo, ngựa, trâu, bò,… cần cho vật nuôi khám thường xuyên để kịp thời phát hiện và điều trị bệnh hắc lào. Với những thú nuôi trong nhà, nên tắm rửa thường xuyên để hạn chế nguy cơ nhiễm nấm và các loại ký sinh trùng.
• Tránh chạm vào vùng da bị hắc lào của người khác và không nên sử dụng chung vật dụng cá nhân. Nếu trong gia đình có người bị hắc lào, cần giặt giũ riêng quần áo, chăn mền, gối, nệm, ga giường để tránh lây nhiễm.
• Không mặc quần áo ẩm ướt, chật, chất liệu dày, cứng và khó thấm hút.
• Vệ sinh cơ thể ít nhất 1 lần/ ngày.
• Hạn chế các sản phẩm làm sạch da có độ pH quá cao. Những người có làn da mỏng, yếu nên sử dụng sữa dưỡng thể lành tính để củng cố hàng rào bảo vệ da.
• Giữ cơ thể mát mẻ vào thời tiết nóng ẩm.
• Nếu phải sử dụng kháng sinh và thuốc ức chế miễn dịch trong thời gian dài, bạn nên ăn uống điều độ, đảm bảo ngủ đủ giấc, hạn chế stress và tập thể dục thường xuyên để nâng cao sức đề kháng. Nếu cần thiết, có thể uống viên Kẽm và vitamin C để phòng ngừa giảm sức đề kháng trong thời gian này.
• Có chế độ ăn uống, sinh hoạt khoa học nhằm nâng cao sức khỏe. Thể trạng khỏe mạnh sẽ giúp hạn chế hắc lào và các bệnh viêm da mãn tính bùng phát.
• Nữ giới cần chú ý đến sức khỏe sinh lý nhằm hạn chế rối loạn nội tiết tố – yếu tố gia tăng nguy cơ bùng phát hắc lào.
• Mang ủng, bao tay và quần áo bảo hộ khi phải tiếp xúc với đất cát, nguồn nước công cộng,…

Hắc lào là một trong những bệnh nấm da thường gặp. Về cơ bản, bệnh khá lành tính và không ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe. Tuy nhiên, cần điều trị sớm để tránh vi nấm phát triển mạnh gây hắc lào mãn tính và ngứa ngáy dai dẳng. Ngoài ra, nên nâng cao ý thức vệ sinh cá nhân để phòng ngừa các dạng nhiễm trùng da do nấm.

Tham khảo thêm:

• Bật mí cách chữa hắc lào dân gian hiệu quả và đơn giản cho bạn
• Bệnh hắc lào có nguy hiểm không? Những biến chứng khôn lường mà bệnh gây ra